شیر کو بی که س

نالی پرسی:

هەنگوێن چ ڕۆژێ پەیدابوو؟مەم و زین پێکەوە وتیان:هەنگوێن ئەو ڕۆژە پەیدابووکەشانەی دەمی دوو دڵدارهەنگی ماچیان بەخێو کردولەلادێوە ناردیانە شار

شیعری نالی

خه تات فه رمو که خوشه  چین و ماچین

که  ناچین  لیره  خوشه چینی  ماچین

بروت هرچین و په رچم چین له سه ر چین

ئه م ئه مه نده چینه قووربان پیم بلی  چین؟

شکافیکه که لافه ی نافی زولفت

ده ریژی میسک و عه نبه ر لیره تا چین

له سه ر به رگی گولی باغی حوسنت

هه زار گولچینی بی به رگ و نواچین؟

ئه تو میهری و میهره وان ستاره ن

له خزمه ت شوخی تو دا شه وچرا چین

هه مو زه راتی میهری روته باقی

خودامان بوبه قایه،لیره لاچین

بلی ((نالی)) به ئه ربابی وفا بین

هه مو موحتاجی خاک و بیل و پاچین

ئەمڕۆ 28 ی بەفرانبار ، ساڵڕۆژی بومبەباران کردنی شاری سنەی خۆشەویستە لە لایەن ڕێژیمی فاشیستی سەدام حسێنی دیکتاتۆرەوە .

بە داخەوە لەو کارەساتە دڵتەزێنەدا بە دەیان هاووڵاتی سڤیل گیانیان لە دەست دا و لە دیرۆکی سنەدا وەک ڕۆژێکی ڕەش بە ئەژمار دێت.

کردی

کردی
Kurdî. Kurdí. Кöрди. کوردی[۱]
زبان بومی در:	ترکیه، ایران، عراق، سوریه، ارمنستان،جمهوری آذربایجان
منطقه	غرب آسیا
قومیت	‏ ۲۵–۳۰ میلیون نفر مردم کرد
تعداد گویشوران	۱۶–۳۰ میلیون نفر  (بدون تاریخ)[۲]
تبار:	Indo-European زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی غربی کردی
سامانه نوشتاری	الفبای عربی در ایران و عراق. الفبای لاتیندر ترکیه، سوریه و ارمنستان
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	عراق: زبان رسمی در کنار زبان عربی.  ایران: زبان محلی شناخته شده بر طبق قانون اساسی  ارمنستان: زبان اقلیت[۳]
کدهای زبان
ایزو ۶۳۹-۱	ku
ایزو ۶۳۹-۲	kur
ایزو ۶۳۹-۳	در زمان‌های گوناگون: ckb – سورانی kmr – کرمانجی sdh – گویشهای جنوبی کردی lki – لکی
زبان‌شناسی	58-AAA-a (North Kurdish incl. Kurmanji & Kurmanjiki) + 58-AAA-b (Central Kurdish incl. Dimli/Zaza & Gurani) + 58-AAA-c (South Kurdish incl. Kurdi)
کردی شمالی      سورانی     کردی جنوبی      زازاکی     گورانی      بخش‌های مختلط
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است.بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

زبان کردی یکی از زبان‌های هندواروپایی در شاخهٔ زبان‌های ایرانی غربی است.^[۴] همچنین کردی به زنجیره گویشی ای گفته می‌شود که کردها هم اینک با آن سخن می‌گویند.^[۵] زبان  کردی یا زبانهای کردی از زبانهای ایرانی شاخه غربی هستند که با زبان فارسی و بلوچی خویشاوندی دارند.^[۶] تعریف یک زبان به عنوان «کردی» همواره دستخوش عوامل غیر زبان‌شناختی به‌ویژه عوامل سیاسی، و فرهنگی است.^[۷] در واقع «زبان کُردی» به مانند زبان فارسی به معنای یک زبان با یک شکل استاندارد و مرز و تعریف مشخص نیست^[۷][۸] بلکه امروزه به طیفی از زبان‌های ایرانی شمال غربی اطلاق می‌شود که گاه به هم نزدیک و گاه نسبت به هم از نظر زبان‌شناسی دورند. این زبان‌ها عبارتند از: کردی شمالی (کرمانجی)، کردی جنوبی(کلهری، لکی و ...) و کردی مرکزی(سورانی). به لحاظ زبان شناختی، زبان گورانیو زازا را نمی‌توان کردی شمرد. این زبانها جز شاخه زازا-گورانی از زبان‌های ایرانی شمال غربیاند.^{[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]}

زبان کردی شباهت زیادی به زبانهای بلوچی، گیلکی، و تالشی دارد، این زبان‌ها نیز متعلق به  زیرگروه شمال غربی زبانهای ایرانی هستند. از دیگر زبانهای مشابه به زبان کردی که زیرگروه جنوب غربی زبانهای ایرانی به شمار میایند، لری و بختیاری و فارسی هستند؛ که هرکدام در  مناطق وسیعی تکلم می‌شوند.

گویش‌های مختلف عمدتاً در بخشهایی از ایران، عراق، سوریه و ترکیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. جمعیتهای پراکنده کرد همچنین در جمهوری آذربایجان، ارمنستان، لبنان و اسرائیل نیز زندگی می‌کنند.^[۱۴]

محتویات

  [نهفتن] 

• ۱ارتباط زبان اوستایی، مادی و پهلوی با زبان‌های کردی
• ۲گویش‌ها
• ۳کلهری، سورانی
• ۴تمایز گورانی، زازاکی، و شبکی با زبانهای کردی
• ۵تاریخچه زبان کردی
• ۶رده‌بندی
• ۷مقایسهٔ واژگان زبان کردی با دیگر زبان‌های هندواروپایی
• ۸دبیره
• ۹واژگان کردی
• ۱۰آواها
• ۱۱ساختار
  • ۱۱.۱ضمیر
    • ۱۱.۱.۱ضمیرهای شخصی
    • ۱۱.۱.۲ضمیرهای اشاره
    • ۱۱.۱.۳ضمیرهای پسوندی
  • ۱۱.۲اضافه
  • ۱۱.۳گذشته
  • ۱۱.۴حال
  • ۱۱.۵فرمان دادن
  • ۱۱.۶مقایسه زمان‌ها در گویش‌های مختلف کردی
• ۱۲کد زبانی
• ۱۳طبقه‌بندی
• ۱۴روز زبان کردی
• ۱۵جستارهای وابسته
• ۱۶پانویس
• ۱۷منابع
• ۱۸پیوند به بیرون
  • ۱۸.۱فرهنگ‌های کردی–فارسی

ارتباط زبان اوستایی، مادی و پهلوی با زبان‌های کردی[ویرایش]

در سالهای اخیر تصور نادرستی در بین عوام از ارتباط زبان اوستایی و کردی ایجاد شده است. زبان اوستایی یک زبان ایرانی شرقی است و زبان‌های کردی جزو شاخه غربی زبانهای ایرانی اند و به طبع نمی‌توانند بازمانده یک زبان ایرانی شرقی (اوستایی) باشند. همانندی‌های فارسی، کردی، بلوچی و هر زبان ایرانی دیگر با اوستایی بدین دلیل است که همه این زبانها ایرانی اند و از یک نیای مشترک زبان نیا-ایرانی منشعب شده‌اند.

از زبان مادی نیز تنها واژگان انگشت شماری در آثار دیگر زبانها به جای مانده و به طبع بر اساس چند واژه معدود نمی‌توان هیچ زبانی را بازمانده زبان  مادی دانست. همچنین زبان اوستایی و مادی متعلق به دوره کهن یا باستانی زبانهای ایرانی اند و هیچ بازمانده شناخته شده‌ای در دوره میانه زبانهای ایرانی ندارند. همه زبانهای کردی متعلق به دوره نوین زبانهای ایرانی اند و نیای مستقیمی در دوره میانه ندارند.

زبان پهلوی ساسانی که نام درست آن پارسی میانه است و پارسیگ نامیده می‌شده، نیای مستقیم زبان فارسی است و طبیعتاً همانند فارسی یک زبان ایرانی جنوبغربی است و ارتباطی با زبانهای کردی ندارد. زبان پهلوی اشکانی (زبان پارتی) یک زبان ایرانی شمالغربی است و از این نظر با کردی، تالشی، گیلکی، زازایی، گوررانی هم خانواده است اما هیچ‌کدام از این زبانها بازماندهٔ مستقیم این زبان نیستند!^{[۱۱][۱۲][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]}

ولادیمیر مینورسکی خاورشناس روسی معتقد است اقوام کردها بازماندهٔ مادها هستند،^{[نیازمند منبع]} ولی هیچ ادعا و اثبات زبانشناختی مبنی بر ارتباط  زبان‌های کردی امروز با زبان مادی ارائه نداده است و فقط از دید تاریخی به مسئله نگریسته است. همان‌طور که گفته آمد، زبان مادی متعلق به دوره کهن یا باستانی زبانهای ایرانی اند و هیچ بازمانده شناخته شده‌ای در دوره میانه زبانهای ایرانی ندارند. همه زبانهای کردی متعلق به دوره نوین زبانهای ایرانی اند و نیای مستقیمی در دوره میانه ندارند و از زبان مادی نیز تنها چند واژه در نوشته‌های دیگر زبانهای باستانی به جای مانده است.

در مقابل، گارنیک آساتریان نیز معتقد است که تنها بازمانده زبان مادی شاید تاتی در آذربایجان و زبانهای مرکزی کاشان باشد».^[۱۹]

گویش‌ها[ویرایش]

محدوده‌هایی که بنا بر اطلاعات سازمان سیا در آن‌ها زبان کردی به عنوان زبان مادری سخن گفته می‌شود.

در برخی دسته‌بندی‌ها کردی به سه دسته اصلی شمالی، جنوبی و میانه تقسیم شده که خود شامل بیست و دو نوع گویش می‌باشد و هر گویش نوع نگارش و تلفظ خاصی دارد.^[۲۰] تلاش برای یک زبان استاندارد برای کردی نتوانسته به موفقیت‌های چشمگیری برسد.^[۲۰]

شاخه‌های اصلی زبان کردی عبارتند از:^{[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]}

• کردی شمال-غرب: کرمانجی، بادینی، بایزیدی، بوتانی، شکاکی و...
• کردی مرکزی: سورانی، جافی، مکریانی و...
• گویشهای جنوبی کردی:کرمانشاهی، کردی ایلامی، کلهری، و لکی.^{[۲۲][۲۳][۲۶]}

زبان کردی مرکزی در عراق زبان رسمی است^[۲۷] در حالی که در کشور سوریه ممنوع است. تا اوت ۲۰۰۲  در ترکیه محدودیت‌های شدیدی بر آن (کردی کرمانجی) اعمال می‌شد گرچه هنوز کاربرد آن در ترکیه محدود است.^[۲۸] در ایران نیز در برخی رسانه‌ها امکان استفاده از آن وجود دارد در حالی که استفاده از آن  در نظام آموزشی دولتی هنوز صورت نپذیرفته‌است.

زبان کردی اخص را کرمانجی می‌نامند^{[نیازمند منبع]} که خود لهجه‌های متعدد دارد مانند: مکری، سلیمانیه‌ای، اردلانی، کرمانشاهی، بایزیدی، عبدویی، ملکشاهی، زندی.^[۲۹][۳۰] زبان کردی با دسته شمالی لهجه‌های ایرانی غربی بعض مشابهات دارد، و از زبانهای مهم دسته غربی بشمار می‌رود و صاحب اشعار و تصانیف، قصص و سنن ادبی است.^[۳۱][۳۲]

کلهری، سورانی[ویرایش]

گویش جنوبی:شامل لهجه‌های: کلهری، کلیایی، فیلی، زنگنه، قصری و ... است که جغرافیایش در کردستان ایران شامل استانهای کرمانشاه،  کردستان، ایلام و بخشی از همدان و در حریم کردستان (جنوب کردستان) در شهرهای چون: خانقین، مندلی، زرباطیه، بدره، جسان، جلولا و دیگر مناطق پیوسته به آن می‌باشد.
گویش سورانی:
شامل لهجه‌های: مکری، بابانی، سورانی، گروسی، اردلانی و جافی است؛ و جغرافیای آن در حوزه حضور ایلات گویشور آن یعنی در کردستان عراق در استانهای اربیل، سلیمانیه، کرکوک، و شهرهای پیرامون آنها و در کردستان ایران در استانهای آذربایجان غربی و کردستان به مرکزیت سنندج می‌باشد .
گویش لکی:
شامل لهجه‌های چون: عثمانوند، جلالوند، چغلوندی، کاکاوندی و ... جغرافیای آن در کردستان ایران، هرسین در استان کرمانشاه و مناطق و روستاهای اطراف آن، نورآباد، الشتر، کوهدشت و دلفان در استان لرستان، برخی مناطق استان ایلام را شامل می‌شود. باید اشاره داشت در برخی مناطق چون کوهدشت جمعیتهای لک و لر با هم در این جغرافیا زندگی می‌کنند.^[۳۳]

تمایز گورانی، زازاکی، و شبکی با زبانهای کردی[ویرایش]

نوشتار اصلی: زبان گورانی

نوشتار اصلی: زبان زازاکی

گورانی زبانی است مستقل و متمایز از کردی،^{[۹][۱۰][۱۱][۱۲]} اما در طول سالها تأثیرات متقابلی بین این دو زبان وجودداشته است.^[۳۴] با توجه به اینکه  گورانی زبانها اغلب خود را کرد می‌نامند، این تصور غلط در بین عموم بوجود آمده که زبان گورانی نیز یکی از زبانهای کردی است، اما در هیچ منبع معتبر زبان‌شناسی زبان گورانی، کردی دانسته نشده است.^[۳۵] دانشوران اروپایی معتقدند که گورانی از کردی جدا است و کردی مترادف با گروه کرمانجی‌زبان (کرمانجی شمالی، مرکزی و جنوبی) است، در حالی که کردها معتقدند که زبان کردی هر یک از زبان‌های منحصربه‌فرد یا گویش‌هایی که توسط کردها  گویش می‌شود و توسط گروه‌های قومی همسایه گویش نمی‌شود را در برمی‌گیرد که بحثی اجتماعی سیاسی است و چندان به زبان‌شناسی مرتبط نمی‌باشد.^[۳۶] زبان گورانی (که شامل اورامی می‌شود) اغلب به عنوان بخشی از شاخه زازا-گورانی زبان‌های هندوایرانی و ایرانی طبقه‌بندی می‌شود.^[۳۷] زبان زازاکی که در قسمت‌های شمالی کردستان گویش می‌شود، هم از نظر دستوری و هم از نظر واژگان متفاوت است و به طور کلی توسط گویشوران گورانی قابل فهم نیست اما مرتبط با گورانی در نظر گرفته می‌شود. تقریباً همه جوامع زازاکی‌زبان،^[۳۸] و نیز گویشوران یک زبان از نزدیک مرتبط دیگر به نام شبکی که در بخش‌هایی از کردستان عراق گویش می‌شود، خود را جزء قومیت کُرد می‌دانند.^{[۳۹][۴۰][۴۱][۴۲][۴۳][۴۴]}

تاریخچه زبان کردی[ویرایش]

رده‌بندی[ویرایش]

• هندواروپایی
  • هندوایرانی
    • ایرانی
      • ایرانی غربی
        • ایرانی شمال غربی
          • زبان‌های کردی‌تبار [۱]:
            • کرمانجی
            • سورانی
            • گویش‌های جنوبی کردی، کلهری، لکی، کردی ایلامی^{[۲۲][۲۳][۴۵]}

[نمایش] ن   ب   و گویش‌ها و لهجه‌های کردی

مقایسهٔ واژگان زبان کردی با دیگر زبان‌های هندواروپایی[ویرایش]

کردی				آلمانی	ایتالیایی	انگلیسی	پرتغالی	اسپانیایی	سوئدی	فارسی	فرانسوی	هلندی
کرمانجی	سورانی	کلهری	لکی
évar	éware	éware	îware	abend	sera	evening	tarde	tarde	afton	ivār	soir	evond
bra	bra	bra	bira	bruder	fratello	brother	irmão	hermano	bror, broder	barādar	frère	broer, broeder
te, tu	to, tu	ti	tû	du	voi	you	tu	te, tú	du	to	te, tu	je
hesin	asin	asin	asin	eisen	ferro	iron	ferro	hierro	järn	āhan	fer	ijzeren
erd	herd	zoiw	zemi	erde	terra	earth	terra	tierra	jorden	Zamin	terre	aanaarden
ére	ére	ére	êre	hier	qui	here	aqui	aquí	här	inja	Ici
hingiv	hengwín	hangewin	hesell/engoiîn	honig	miele	honey	mel	honung	angabin	angabin	honing
kurt	kurt	kull	koill	kurz	corto	short	curto	corto	kort	kutāh	court	kort
lév	léw	léw	liç,lio	lippe	labbro	lip	lábio	labio	läpp	lab	lèvre	lip
meh	mang	mang	mang	mond	mese	moon	-	-	mane	māh	-	maan
nav	naw	naw	nam	name	nome	name	nome	nombre	nämna	nām	nom	naam
na	na	ne	ne	nein	non	no	não	no	nej	na	non	neen
nú, nuh	nwé	nú	nû	neu	nuovo	new	novo	nuevo	ny	now	nouveau	nieuw
neh	no	nú	noi	neun	nove	nine	nove	nueve	nio	noh	neuf	negen
pardéz	perdéz	behesht	behesht	paradies	paradise	paradise	paraíso	paraíso	paradis	pardis	paradis	paradijs
spenax	espenax	sfenaj	?	spinat	spinacio	spinach	espinafre	espinaca	spenat	esfanāj	épinard	spinazie
stér	estére	esare	asare	stern	stella	star	estrela	estrella	stjärna	setāre	astre	ster
dot	Kac	dot	dit-afiret	tochter	-	daughter	-	-	dotter	doxtar	-	dochter
dlop	dlop	dlop	tillp/tike	tropfen	-	drop	-	-	droppa	-	-	druppel

دبیره[ویرایش]

در گذشته، زبان کردی تنها با نویسه عربی نوشته می‌شد؛ اما پس از جنگ جهانی اول و در پی جایگزینی نویسه عربی در ترکیه با نویسه لاتین، کردی نیز در این کشور با نویسه لاتین نوشته شد. غیر از این، کردهای ساکن در شوروی سابق نویسه سیریلیک به‌کار می‌بردند. هم‌اکنون در ایران و عراق کردی با نویسه عربی نوشته می‌شود.^[۴۶][۴۷]

واژگان کردی[ویرایش]

بخش اصلی واژگان زبان کردی از ریشه‌های کهن ایرانی است. پس از هجوم اعراب علی‌رغم گسترش اسلام و به زعم آن فرهنگ و ادبیات عربی در بخش وسیعی از کردستان همچون دیگر مناطق خاورمیانه، به دلایل مختلف از جمله کوهستانی و منزوی بودن محیط زیست کردزبانان، زبان کردی  توانست خود را از سیل وام‌واژه‌های زبان‌های مجاور از جمله عربی به ویژه در زمینه نوشتار حفظ بنماید. در کردی نوشتاری کمترین درصد واژگان عربی در مقایسه با دیگر زبان‌های خاورمیانه که تحت تأثیر زبان عربی قرار گرفته‌اند وجود دارد^{[نیازمند منبع]} و البته بیشتر آن تعداد واژگان دخیل نیز لغات مذهبی است^{[نیازمند منبع]}.

آواها[ویرایش]

زبان کردی دارای ۸ حرف صدادار است:

کردی	a	e	ê	i	î	o	u	û
فارسی	آ (مثل آرام)	ا مثل اشک	ا مثل امروز	ای کوتاه (در فارسی معادل ندارد)	ای (مثل ایلام)	أ (مثل أردک)	او کوتاه (در فارسی معادل ندارد)	او (مثل دوست)

و نیز دارای ۲۳ حرف بی‌صدا است:

کردی	b	c	ç	d	f	g	h	j	k	l	m	n	p	q	r	s	ş	t	v	w	x	y	z
فارسی	ب	ج	چ	د	ف	گ	ه	ژ	ک	ل	م	ن	پ	ق	ر	س	ش	ت	و «ڤ در نگارش جدیدعربی (توجه: ف با سه نقطه روی آن» ، [مثل very یا violin])	و (به گونه‌ای که در عربی تلفظ می‌شود) (مثل window)	خ	ی (مثل یاور)	ز

ساختار[ویرایش]

ضمیر[ویرایش]

ضمیرهای شخصی[ویرایش]

آلمانی	کرمانجی	سورانی	کلهری	لکی	فارسی	زازایی	تالشی
حالت‌های rectus
ich	ez	min	mi	mi	man	ez	ez
du	tu	to	ti	tû	to	tı	te
er, sie, es	ew	ew	ewe	io	u	o, a	av
wir	em	ême	îme	îme	mā	ma	ama
ihr	hûn	êwe	îwe	hûme	şoma	şıma	şema
sie pl.	ew	ewan	ewane	ioin	îşān	ê	avon
حالت‌های obliquus
mein(s), mir, mich	min	min	mi(n)	mi(n)	man	mı(n)	me(n)
dein(s), dir, dich	te	to	ti	tû	to	to	te
sein(s), ihm, ihn	wî	ew	ewe	io	u	ey	ay
ihr(s), ihr, ihr	wê	ew	ewe	io	u	aye	ay
unser(s), uns, uns	me	ême	îme	îme	mā	ma	ama
euer(s), euch, euch	we	êwe	îwe	hûme	şoma	şıma	şema
ihre(s), ihnen, sie pl.	wan	ewan	ewane	ioin /yioin	îşān / înhā	inan	avon

ضمیرهای اشاره[ویرایش]

ضمیرهای اشاره

آلمانی	کرمانجی	سورانی	کلهری	لکی	پارسی	زازایی
نام‌ها
dieser, diese, diese pl.	ev	em	ev	ye, yioine/ioine	in, işān / inhā	(ı)no, (ı)na, (ı)nê
حالت‌ها
diesem	vî	em	ev	ye	in	(ı)ney
dieser	vê	em	ev	ye	in	(ı)naye
diese, diesen	van	em	ev	yioine/ioine	işān / inhā	(ı)ninan

ضمیرهای پسوندی[ویرایش]

در سورانی و کلهری ضمیرهای پسوندی مانند فارسی هستند. آنها در انتهای کلمه قرار گرفته و دو کلمه را به هم پیوند می‌دهند. مثلاً:

فارسی	سورانی	کلهری	لکی
Mal	Mal	Mal	hin/hên
Malam	Malem	Malem	hin mi

ضمیرهای پسوندی:

فارسی	سورانی و کلهری	پس‌آوا	سورانی و کلهری
	قطعی	نامعین	معین
-am	-em	-m	-ekem	ekêm
-at	-et	-t	-eket	ekêt
-ash	-î	-y	-ekey	-ekêy
-man	-man	-man	-ekeman	-ekêman
-tan	-tan	-tan	-eketan	-ekêtan
-shan	-yan	-yan	-ekeyan	-ekêyan

نمونه‌هایی برای حالت مفرد ("Kur" در کردی یعنی پسر):

فارسی	سورانی و کلهوری
	قطعی	نامعین	معین
Pesaram	Kurem	Kurekem	Kurrekêm
Pesarat	Kuret	Kureket	Kurekêt
Pesarash	Kurî	Kurekî	Kurekêy
Pesarman	Kurman	Kurekman	Kurekêman
Pesartan	Kurtan	Kurektan	Kurekêtan
Pesarshan pl.	Kuryan	Kurekyan	Kurekêyan

نمونه‌هایی برای حالت جمع:

فارسی	سورانی و کلهری
	قطعی	نامعین	معین
Pesaranam	Kuranem	Kurekanem	Kurekanêm
Pesaranat	Kuranet	Kurekanet	Kurekanêt
Pesaranash	Kuranî	Kurekanî	Kurekanêy
Pesaranman	Kuranman	Kurekanman	Kurekanêman
Pesarantan	Kurantan	Kurekantan	Kurekanêtan
Pesaranshan pl.	Kuranyan	Kurekanyan	Kurekanêyan

اضافه[ویرایش]

در کردی هم مانند دیگر زبان‌های ایرانی «اضافه» وجود دارد.

آلمانی	کرمانجی	سورانی	لکی	کلهری	فارسی
Haus	Mal	Mal	hin hên	Mal	Mal
Mein Haus	Mala min	Malî min	hin mi	-	Male man

شکل اضافه در کردی بسیار شبیه فارسی است؛ تنها در گویش کرمانجی هنگامی که اضافه مفرد باشد، بسته به اینکه اضافه مذکر باشد یا مؤنث به ترتیب پس از آن «ê» یا "a" می‌آید.

شکل‌های «اضافه» در زبان کردی:

	کرمانجی	سورانی	کلهری
حالت‌ها	مفرد مذکر	مفرد مؤنث	جمع	مفرد مذکر	مفرد مؤنث	جمع	مفرد مذکر	مفرد مؤنث	جمع
پسوند اضافه	-ê	-a	-ên	-î	-î	-anî	-î	-î	-anî

در مثال‌های زیر پسوند اضافه پررنگ آورده شده‌است. در زبان کردی خواندگار به معنی شاگرد و مامُستِه به معنی آموزگار است.

کرمانجی	سورانی	کلهری	معنی
حالت‌های پسوند اضافه
xwendekar-ê mamoste	xwendekar-î mamoste	xwendekar-î mamoste	shagerd-e amuzgar
xwendekar-a mamoste	-	-	shagerd-e amuzgar
xwendekar-ên mamoste	xwendekar-anî mamoste	xwendekar-anî mamoste	shagerd-ane amuzgar
xwendekar-ên mamoste-yan	xwendekar-anî mamoste-yan	xwendekar-anî mamoste-yan	shagerd-ane amuzgar-an

همان‌طور که مشاهده شد در همهٔ گویش‌ها کلمه آموزگار بی‌جنسیت بود و تنها در گویش کرمانجی هنگامی که شاگرد مفرد بود، جنسیت آن تعیین‌کنندهٔ پسوند پس از آن بود.

مثال‌هایی دیگر:

کرمانجی	سورانی	کلهری	معنی
Xwendekarê mamoste baş e	Xwendekarî mamoste baş e	Xwendekarî mamoste xas e	Shagerde amuzgar xub ast
Ew xwendekarê mamoste dibîne	Ew xwendekarî mamoste debîne	Ewe xwendekarî mamoste wînûd	U shagerde amuzgar (ra) binad
Bide Xwendekarê mamoste	Bide Xwendekarî mamoste	Bide Xwendekarî mamoste	Bede shagerde amuzgar
Xwendekarê mamoste bide	Xwendekarî mamoste bide	Xwendekarî mamoste bide	shagerde amuzgar bede

گذشته[ویرایش]

در کرمانجی بر خلاف دیگر زبانهای هندواروپایی، شکل گذشته فعل بستگی به این دارد که فعل لازم است یا متعدی. در این نمونه با توجه به اینکه  «دیدن» متعدی است و «رفتن» لازم شکل گذشتهٔ آن‌ها در گویش کرمانجی با هم تفاوت دارد.

آلمانی	کرمانجی	سورانی	کلهری	لکی	فارسی
Ich sah dich	Min tu dîtî	Min to dîtim	Mi ti dîtim	Mi tûnim dî	Man to (ra) dîdam

آلمانی	کرمانجی	سورانی	کلهری	لکی	فارسی
Ich ging	Ez çûm	Min çûm	Mi çûm	Mi çim	Man raftam

حال[ویرایش]

در کردی زمان حال با پیشوند «د» ساخته می‌شود؛ مانند فارسی پس از «د» ریشه فعل و پس از آن پسوند شخصی می‌آید (مثلاً مانند فارس برای اول  شخص پسوند «م» می‌آید). در گویش جنوبی -همچنین در چندین لهجه از گویش‌های مرکزی و شمالی- پیشوند «د» نادیده انگاشته تواند شد.

برای نمونه فعل رفتن که ریشه آن در زبان‌های کردی‌تبار «ç» است، چنین صرف می‌شود:

آلمانی	کرمانجی	سورانی	لکی	گورانی	فارسی
Ich gehe	Ez diçim	Min deçim	Mi meçim	Mi çim	Man ravam
Du gehst	Tu diçî	To deçî	Tû meçî	Ti çîd	To ravi
Er/Sie/Es geht	Ew diçe	Ew deçe	Io meçû	Ewe çûd	U ravad
Wir gehen	Em diçin	Ême deçin	Îme meçîm(-in)	Îme çîm	Ma ravim
Ihr geht	Hûn diçin	Ewe deçin	Hûme meçîn(-an)	Îwe çin	Shoma ravid
Sie gehen	Ew diçin	Ewan deçin	yioin meçin	Ewane çin	Ishan ravand

نمونه‌های دیگری از اول شخص مفرد در پی می‌آید. زیر ریشه فعل‌ها خط کشیده شده‌است.

آلمانی	کرمانجی	سورانی	کلهری	لکی	فارسی
Ich mache	Ez dikim	Min dekim	Mi kim	Mi mekem	Man konam
Ich esse	Ez dixwm	Min dexwm	Mi mexwm	Mi merim	Man xoram
Ich nehme	Ez digirim	Min degirim	Mi girim	Mi mushim	Man guyam
Ich weiß	Ez dizanim	Min dezanim	Mi zanim	Mi mezanim	Man danam
Ich komme	Ez têm	Min têm	Min têm	Mi mam	Man ayam
Ich töte	Ez dikujim	Min dekujim	Mi kujim	Mi mekoishim	Man kusham
Ich sterbe	Ez dimirim	Min demirim	Mi mirim	Mi mimirim	Man miram
Ich lebe	Ez dijîm	Min dejîm	Mi jîm	Mi mejîm	Man ziyam
Ich weine	Ez digrîm	Min degrîm	Mi grîm	Mi moimê girê	Man geryam

استثنائاً از آنجا که تلفظ «de-ê-im» دشوار است، «têm» تلفظ می‌شود.

فرمان دادن[ویرایش]

در زبان کردی مانند پارسی با پیشوند «ب» دستور داده می‌شود. در آغاز پیشوند ب می‌آید و سپس ریشه فعل:

آلمانی	کرمانجی	سورانی	لکی	کلهُری	فارسی
Mache!	Bike!	Bike!	Bike!	Bike!	bekon!
Iss!	Bixw!	Bixw!	Ber/ Bixw/bêer!	Bixw!	bexor!
Nimm!	Bigire!	Bigire!	buş !	Bigire!	Begu!
Gehe!	Biçe!	Biçe!	biçû !	Biçe!	bero!
Wisse!	Bizane!	Bizane!	bizan !	Bizane!	bedan!
Komme!	Bê!	Bê!	burê !	Bê!	bia!
Töte!	Bikuje!	Bikuje!	bikoiş	Bikuje!	bekosh!
Stirb!	Bimire!	Bimire!	bimir !	Bimire!	bemir!
Lebe!	Bijî!	Bijî!	Bijî!	Bijî!	bezî!
Weine!	Bigrî!	Bigrî!	bioi grê !	Bigrî!	begery!

مقایسه زمان‌ها در گویش‌های مختلف کردی[ویرایش]

Lekî	Erkewazî	Kelhurî	Soranî	Kurmancî	Hewramî	English
mi hetim	me hatim	mi hatim	min hatim	ez hatim	-	I came
mi merim/mexwim	me xwem/xwerim	mi xwem/dixwem	min exwem/dexom	ez dixwim	min meweru	I eat
mi nanim hward	me nan xwardim	mi nan xwardim	min nanim xward	min nan xward	-	I ate the meal
mi nane merim/mexwim	me nan xwem	mi nan xwem	min nan dexwim	ez nanê dixwim	-	I am eating the meal
mi nanme mehward	me nan xwardisim	mi na xwardêam	min nanim dexward	min nan dixward	-	I was eating the meal
mi hetime	me hatimow	mi hatime	min hatûme	ez hatime	-	I have come
mi hetüm	me hatüm	mi hatüm	min hatibûm	ez hatibûm	-	I had come

منابع[ویرایش]

• کردها نوادگان مادها - و. مینورسکی - ۱۳۸۲ نشر: ژیار
• مکالمات روزمره زبان کردی. مصطفی خرم دل. سال چاپ: ۱۹۸۱ نشر: انتشارات کردستان
• (برگرفته از کتاب «قاموس زبان کردی»، تألیف عبدالرحیم ذبیحی، چاپ ۱۹۸۸)
• وبسایت کردستان به آدرس: www.sorankurdistani.com
• فرهنگ کردی-کردی-فارسی (هه نبانه بورینه۹-عبدالرحمان شرفکندی (هه ژار)-انتشارات سروش
• Nikitine, Basil: Les Kurdes, Paris, 1956
• Ahmad, J. R. : Dirasat Kurdiyah fi bilad Subartu ('Kurdish Studies in the Country of Subartu') -- in Arabic - Baghdad, 1984
• Ahmad, Jemal Rashid: Tarikh el-Kurd el-Qadim (`The Ancient History of the Kurds') -- in Arabic - publication of the Saladin University, Hawler, 1990
• Driver, G.K. : The Name Kurd and its Philological Connections; JRAS, 1923
• Driver, G.K. : The Dispersion of the Kurds in Ancient Times, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (JRAS) 1921,Part Four, pp. 563–572
• https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C

مانای شیعری نالی ترجمه شعری نالی

شب یلداست یا شبی ظلمانی امشب
که چشمانم دور از تو بی‌نورند امشب؟!

دلم همچون حاکمی عزل گشته است، قربان!
خلعت وصال ترا آرزو دارد امشب

دل نیز مایل به دیدن روی توست، به همین خاطر
از من وحشی و رمیده و دور است امشب

که ترا شاه کج کلاه ِدیده مستان را داشته باشم
چه باکی از قیصر (لقب پادشاهان روم و روس) و فخفور (لقب پادشاهان چین) خواهم داشت؟!

از خواب پریده‌ای، یا که چشمانت را خشمگین نموده‌ای؟
همیشه اینچنین است یا خمارند امشب؟

اشکهایم نقش چشمانت را می‌کشند
تا سرانجامم را همچون «منصور حلاج» به بالای دار بکشند
مسلمانان از حال «نالی» می‌پرسید؟
در کنج بی‌کسی‌اش ترد گشته است امشب

اب و هوای امروز سنندج